Endoscopie bij huisdieren

Een endoscopie (letterlijk: binnenin kijken) is een onderzoek om verschillende lichaamsholtes van een dier, meestal hond of kat, in beeld te brengen en wordt uitgevoerd met een instrument genaamd de endoscoop. Een endoscoop is een flexibele slang of een rigide buis (zie hieronder) die is uitgerust met een kleine camera en een sterke lichtbron waarmee scherpe beelden verkregen worden van de binnenzijde van het gewenste orgaan.

hulpmiddelen-endoscoop-huisdierenDeze beelden worden op een aangekoppeld beeldscherm weergegeven, waardoor ‘live meegekeken kan worden. Vaak heeft de endoscoop ook een ‘werkkanaal’ waar verschillende instrumenten door naar binnen gebracht kunnen worden om procedures uit te voeren, denk bij-voorbeeld aan het nemen van biopten of om ‘vreemde voorwerpen’ te grijpen en te verwijderen (zie verder). Een endoscopie wordt onder algehele anesthesie uitgevoerd.

Het grote voordeel van endoscopie is dat het minimaal belastend is voor het dier. Door met dit onderzoek in bijvoorbeeld maagdarmkanaal of longen te kijken, kan het dier een operatie bespaard blijven. De anesthesieduur en herstelperiode zijn hierdoor een stuk korter en onnodige operatiepijn wordt voorkomen.

Welke vormen van endoscopie kunnen uitgevoerd worden?

Endoscopisch onderzoek van het voorste gedeelte van het maagdarmkanaal (MDK): slokdarm, maag en twaalfvingerige darm. Honden en kat-ten die aangeboden worden voor endoscopie van het voorste gedeelte van het MDK hebben vaak symptomen als braken (soms met bloed), diarree, vermageren, verminderde eetlust of zwarte ontlasting. Er zijn bij deze dieren meestal al andere onderzoeken uitgevoerd, zoals ontlastingsonderzoek, bloedonderzoek en echografisch onderzoek van de buikholte. Wanneer na deze onderzoeken nog geen diagnose gesteld kan worden en er wordt nog steeds gedacht aan een maag-darm probleem, is een endoscopie de volgende stap.

Als de endoscoop via de bek ingebracht wordt dan kan er achtereenvolgens gekeken worden naar de slok-darm (oesofagoscopie), de maag (gastroscopie) en naar de twaalfvingerige darm (duodenoscopie). In de meeste gevallen zal het endoscopisch onder-zoek gebruikt worden voor diagnostische doeleinden. In bepaalde gevallen is het mogelijk om direct een diagnose vast te stellen aan de hand van de waargenomen afwijkingen, bijvoor-beeld als er sprake is van een vreemd voorwerp. Maar vaak is het onmogelijk om een diagnose te stellen door het kijken alleen. In deze gevallen is het essentieel om kleine weefselmonsters (biopten) af te nemen voor verder onderzoek. Dit gebeurt met behulp van een biopsietang die via het werkkanaal naar binnen wordt gebracht om ver-schillende stukjes van het afwijkende weefsel weg te nemen (zie hieronder). De biopten worden vervolgens opgestuurd voor pathologisch onderzoek zodat de aard van de veranderingen vastgesteld kan worden. Voorbeelden van aandoeningen die met behulp van endoscopisch onderzoek van het voor-ste deel van het MDK vastgesteld kunnen worden zijn: ontstekingen, tumoren, maagzweren, vernauwingen van de slokdarm (slokdarmstrictuur) en vreemde voorwerpen.

In gevallen waarbij sprake is van het vastlopen van vreemde voorwerpen in de slokdarm of de maag kan het endoscopisch onderzoek ook gebruikt worden als therapie. Vooral in de zomermaanden worden veel honden aangeboden nadat ze een satéprikker of een stuk vlees (met bot) van de barbecue hebben weggenomen (zie hieronder). De endoscoop is in deze gevallen een ideaal middel om deze vreemde voorwerpen te verwijderen om een operatie te voorkomen. Omdat honden gulziger en minder selectief eten, komen vreemde voorwerpen vaker voor bij honden dan bij katten. Een greep uit de voorwerpen die we regelmatig tegenkomen zijn: vishaken, balletjes, buffelhuiden, stenen, verpakkingsmateriaal en bij katten vaak haarballen.

biopt-nemen-endoscopisch-onderzoekEndoscopisch onderzoek van het achterste gedeelte van het maagdarmkanaal (MDK): dikke darm en rectum Het achterste deel van het MDK kan ook endoscopisch onderzocht worden en is gewenst wanneer er klinische aanwijzingen zijn voor aandoeningen van de dikke darm. Er wordt dan gezien dat dieren veel persdrang hebben, frequent en kleine hoeveelheden ontlasting hebben en/of bloedbijmenging. In dit geval wordt de endoscoop via de anus ingebracht. In eerste instantie wordt gekeken naar de dikke darm (colonoscopie) en vervolgens in het laatste deel van de dunne darm (ileoscopie). Er worden altijd biopten afgenomen voor pathologisch onderzoek om hiermee een diagnose te kunnen vaststellen. Voor dit onderzoek moeten de dieren minstens 36 uur nuchter zijn en moeten de darmen geleegd worden door middel van een speciale oplossing die de honden en katten moeten drinken voorafgaand aan het onderzoek.

Endoscopisch onderzoek van de luchtwegen: neus, neuskeelholte, luchtpijp en longen

Wanneer honden en katten last hebben van niesklachten, neusuitvloeiing, bloedneuzen of als ze een snuivend geluid maken bij het ademen, is dit suggestief voor een probleem in de neus. Omdat de neus een nauw en moeilijk in beeld te brengen gebied is, is endoscopie de ideale manier om dit gangenstelsel te bekijken en het neusslijmvlies te beoordelen. Voor dit onderzoek wordt vaak de rigide endoscoop gebruikt.

vreemde-voorwerpen-verwijderen-met-endoscoop

Er worden regelmatig vreemde voorwerpen in de neus gevonden. In de zomer zijn vooral de grasaren berucht die in de neusgangen vast komen te zitten en zich diep in het slijmvlies kunnen vastnestelen. De dieren (meestal honden) laten typische verschijnselen van een vreemd voorwerp in de neus zien: acuut en continu niezen, schudden met de kop, wrijven met de voorpoten naar de neus en deze langs objecten schuren. Middels endoscopie kunnen deze vervelende kruipers verwijderd worden met een speciale tang, en kan de hond na wakker worden direct opgelucht weer naar huis. Een voorbeeld van een combinatie van diagnostiek en therapie met snel klinisch herstel.

Katten hebben meestal andere problemen. Zij hebben vaker last van grassprieten die vast komen te zitten in de neuskeelholte (overgang neus naar keel), wat zorgt voor veel slikken, kokhalzen en kwijlen. Ook kunnen in dit gebied poliepen groeien, wat zorgt voor bijgeluiden bij de ademhaling. Deze goedaardige woekeringen kunnen regelmatig tijdens dezelfde endoscopie meteen verwijderd worden. Aansluitend wordt dit weefsel wel altijd nog ter beoordeling naar de patholoog gestuurd.

onderzoek-luchpijp-met-endoscoopIn andere gevallen wordt met endoscopie niet direct een diagnose gesteld. Er worden daarom altijd biopten genomen van het (afwijkende) neusslijmvlies om de oorzaak van de symptomen te achterhalen. Endoscopie van de luchtpijp (tracheoscopie) en de longen (bronchoscopie) kan uitgevoerd worden bij (chronisch) hoestende of benauwde honden en katten. Tijdens een tracheoscopie wordt onder andere gekeken naar de anatomie van de luchtpijp. Vooral bij kleine rassen, zoals de Chihuahua en Yorkshire terriërs, komt een afplatting van de luchtpijp voor die ernstige hoestklachten en benauwdheid kan veroorzaken (zie hieronder). Verder worden de slijmvliezen van de luchtpijp en de longen beoordeeld en kan met een speciale techniek een monster genomen worden vanuit diep in de longen. Hiermee kan een (bacteriële) ontsteking vastgesteld worden en kunnen ook aanwijzingen verkregen worden voor een tumor of voor astma. Vreemde voorwerpen komen niet vaak voor in de longen, maar kunnen endoscopisch verwijderd worden indien aanwezig.

Endoscopisch onderzoek van het urogenitaal stelsel: plasbuis, blaas en vagina

Endoscopie kan ook uitgevoerd worden om de plasbuis (urethroscopie), de blaas (cystoscopie) en de vagina (vaginoscopie) in beeld te brengen. Patiënten die in aanmerking komen voor deze onderzoeken zijn meestal jonge dieren verdacht van aangeboren afwijkingen in de blaas, honden en katten met chronische of terugkerende plasklachten en/of bloederige uitvloeiing. In sommige gevallen is het zelfs mogelijk om kleine blaasstenen endoscopisch te verwijderen.

ballon-endoscoopInterventionele endoscopie (IE) is een vorm van endoscopie waarbij gebruik wordt gemaakt van een endoscoop om een medische ingreep uit te voeren. In sommige gevallen gaat het om een ingreep die een operatieve ingreep kan vervangen en soms gaat het om een therapievorm die zelfs efficiënter is dan een operatie. Als voorbeeld van IE is het endoscopisch verwijderen van een vreemd voorwerp al eerder genoemd. Andere vormen van IE zijn het plaatsen van een maagsonde bij patiënten die niet kunnen eten en het uitvoeren van een ballondilatatie bij een slokdarmstrictuur (vernauwing). Dit laatste komt vaker voor bij katten maar kan ook optreden bij honden als complicatie na het langdurig vastzitten van een vreemd voorwerp in de slokdarm. Door de vernauwing is er vrijwel geen passage van eten door de slokdarm, waardoor de dieren in een ernstig energietekort komen. Met de endoscoop kan een speciale ballon in de vernauwing gebracht worden (afbeelding 5). Daarna wordt de ballon opgevuld met water en wordt door de druk de vernauwing plaatselijk opgeheven. Deze procedure moet meerdere keren herhaald worden, maar uiteindelijk wordt ruim 80 procent van de dieren hierdoor genezen.

Voorwerpen-verwijderen-bij-hond-met-endoscopieHierboven is te zien wat er uit de maag van een 4 maanden oude Cane Corso pup is gehaald met behulp van endoscopie. Binnen 15 minuten na de ingreep was de pup weer levendig en behoefde geen aanvullende zorg, wat de voordelen van endoscopie nogmaals illustreert: snel, minimaal belastend en direct herstel.

Giora van Straten, dierenarts specialist Interne Geneeskunde Gezelschapsdieren,